KTS Đỗ Tử Đoàn

Các gia đình Việt Nam thường sinh sống nhiều thế hệ trong cùng một ngôi nhà, mà chúng ta vẫn gọi là tam, tứ đại đồng đường. Điều đó dẫn đến việc KTS thiết kế phải đảm bảo ngôi nhà thỏa mãn các yêu cầu sinh hoạt và sử dụng khác nhau, nhiều khi là mâu thuẫn. Ví dụ: người già cần không gian nghỉ dưỡng, yên tĩnh, các không gian sân vườn, nơi chăm sóc cây cối hoa lá; nhiều khi là không gian thiền, nơi thờ tự. Người trung tuổi cần làm việc, học tập, thư giãn. Trẻ nhỏ lại cần chỗ vận động, chơi đùa… Có gia đình có người già bị ốm hay sức khỏe yếu rất cần chỗ chăm sóc nghỉ dưỡng dễ tiếp cận nên cũng cần không gian đặc biệt.

Theo kinh nghiệm của cá nhân tôi trong việc thiết kế nhà ở nhiều thế hệ - đặc biệt là 4 thế hệ, thì các yêu cầu của người già - thế hệ thứ nhất nên được đáp ứng trước, điều đó là thể hiện sự hiếu nghĩa, “kính lão đắc thọ”, tiếp đến là các thành viên quan trọng, vẫn đang làm việc và đóng vai trò chủ nhà, trụ cột trong gia đình, cần tái tạo sức lao động; rồi cuối cùng là các thành viên trẻ hay nhỏ tuổi. Vì thực tế các thành viên trẻ, nhỏ tuổi không nhất thiết phải có một không gian cố định vì có nhiều thay đổi. Như một trường hợp tôi đã làm: có gia đình bố mẹ muốn làm cho con nhỏ phòng chơi kiểu vận động và sáng tạo, nhưng khi đứa trẻ lớn hơn thì lại thích vẽ tranh và phòng chơi thành phòng vẽ và trưng bày tranh. Bà của em lại muốn một không gian thiền và đọc kinh, phòng cần tĩnh tại như vậy không thể để cạnh một không gian chơi đùa vận động, nhưng đặt cạnh một phòng tranh thì lại được… Trong thiết kế, việc đáp ứng nhu cầu sử dụng không gian của các thành viên lớn tuổi, các thành viên thế hệ trước trong gia đình cũng thể hiện cách giáo dục ý thức tôn trọng ông bà, cha mẹ phù hợp đạo lý, truyền thống, phong tục của Việt Nam.

Tuy nhiên, người thiết kế cần định liệu trước các thay đổi trong cuộc sống để có sự sắp xếp phù hợp, cần nghĩ trước đến cả việc các thành viên thế hệ đầu đi xa, các thành viên trụ cột dừng làm việc, nghỉ hưu, hay các thành viên nhỏ tuổi lớn lên - tất nhiên đây là vấn đề tế nhị cần sự khéo léo trong quá trình tư vấn.

KTS Nguyễn Thành Trung

Không chỉ một lần thiết kế nhà cho nhiều thế hệ nhưng cá nhân tôi nhớ mãi một trường hợp, có thể nói là điển hình. Đó là việc thiết kế nội thất cho căn biệt thự diện tích đất 260m², diện tích sử dụng 360m² với đầy đủ các không gian cho 3 thế hệ, và tất nhiên cũng có một số khó khăn nhất định.

Đầu tiên và quan trọng nhất ai là người “chủ nhà” và là người thanh toán các khoản chi phí thiết kế. Nói vậy để thấy tất cả nội dung và yêu cầu khi thiết kế sẽ phụ thuộc vào ý kiến chủ đạo của gia chủ.

Chủ nhà là một chú lớn tuổi gần đến tuổi nghỉ hưu, nên tất cả gu thẩm mỹ cũng theo tầm tuổi của chú. Có thể liệt kê ra đây như: bàn ghế kiểu cổ, sập, tranh cổ, sưu tập đồ gỗ, đá phong thủy… nói chung là những sở thích đúng tuổi của chú. Trong khi đó nhu cầu của con trai và con dâu lại mang phong cách hiện đại, muốn có những cái hơi khác biệt so với gia chủ. Chính điều này đã tạo nên những khó khăn nhất định khi bắt tay vào thiết kế. Với những buổi làm việc ban đầu, KTS đều chỉ làm việc với vợ chồng trẻ và nắm bắt ý tưởng. Như đã biết nhu cầu và thẩm mỹ của người trẻ nên thiết kế hướng đến phong cách trẻ trung hiện đại. Và ngay lần đầu gặp mặt gia chủ, phương án thiết kế đã bị gạt đi toàn bộ, do không đúng ý kiến và chủ đích của chủ nhà. Sau buổi làm việc đó, đã có rất nhiều cuộc trao đổi giữa KTS và vợ chồng trẻ để có thể thống nhất, nhưng chốt lại vẫn phải làm việc với chủ nhà để nắm được tiếng nói của người quyết định.

Mặc dù cảm thấy có những khó khăn thực sự về mặt tương đồng gu thẩm mỹ cũng như nắm bắt ý tưởng nhưng điều đó cũng làm cho KTS càng quyết tâm để thực hiện cho bằng được dự án này. Sau vài ba lần lên phương án, tư vấn, trao đổi, rồi nói chuyện theo cách mà có lẽ KTS cũng không nghĩ đến, mọi việc trở nên thuận lợi hơn. Vì gia chủ là một người rất kỹ tính, nên kiến trúc sư phải hòa mình vào lối sống, cũng như suy nghĩ của gia chủ để có thể hiểu hết được những mong muốn cũng như nhu cầu rất thực tế của gia chủ.

Dù vậy, bằng sự cố gắng, cuối cùng chúng tôi cũng chiều lòng được gia chủ khi vừa kết hợp được cả những yêu cầu về công năng cũng như thẩm mỹ cho cả gia chủ và con cháu trong một không gian nội thất cho 3 thế hệ sử dụng; và tất nhiên cả những sáng tạo của chúng tôi.

KTS Nguyễn Thành Nhân

Ở Việt Nam chúng ta có nét đẹp mang tính Á Đông, đó là nhiều thế hệ chung sống cùng trong một mái nhà. Do vậy việc thiết kế không gian kết nối giữa với nhau trong ngôi nhà chung sống nhiều thế hệ ông bà, bố mẹ con cháu cần phải được thể hiện rõ nét nhất.

Yếu tố quan trọng nhất có thể kể đến là không gian công năng sử dụng phải linh hoạt để đáp ứng yêu cầu khác nhau các thế hệ. Ví dụ không gian phòng khách và bếp của nhà nhiều thế hệ thì sử dụng sẽ khác; chẳng hạn khi cần riêng tư phải đảm bảo riêng tư, khi cần chan hòa tất cả mọi người trong gia đình hay họ hàng đến thăm thì vẫn liên thông và chan hòa. Có thể sử dụng những giải pháp như vách ngăn di động, ngăn ước lệ; sử dụng công nghệ mới trong nội ngoại thất như giao thông đứng có thể sử dụng thang máy để kết nối các tầng trên-dưới giúp ông bà và con cháu kết nối với nhau dễ dàng. Nên kết hợp với các khoảng thông tầng, giếng trời kế bên các không gian chung như thư phòng, phòng làm việc, phòng sinh hoạt chung, phòng chơi trẻ em…; bố trí xen kẽ linh hoạt ngăn chia ước lệ cùng với không gian phòng ngủ để tạo các mối liên hệ “xa-gần” trong nội thất, giúp tạo ra hoạt động ấm cúng tương tác lẫn nhau trong gia đình.

Một số yếu tố khác cần lưu ý: không gian tâm linh thờ cúng gia tiên là một điểm nhấn trong nhà nhiều thế hệ, là nơi nêu cao truyền thống gia đình, thờ phụng tổ tiên, khi có công việc giỗ, tết thì làm nơi sinh hoạt cho con cháu tưởng nhớ ông bà tổ tiên (nhà phố rất cần những không gian như thế này nhưng thường không bố trí được). Vật liệu và chất liệu sử dụng trong nội thất thân thiện với người già và trẻ em.

KTS Đinh Quang Huy

Văn phòng chúng tôi chuyên thiết kế căn hộ chung cư. Đây là một loại hình nhà ở khá phổ biến trong đô thị, song lại mới mẻ với những gia đình nhiều thế hệ. Việc thiết kế căn hộ chung cư cho gia đình nhiều thế hệ cũng có những vấn đề đáng bàn và suy ngẫm. Ba thế hệ khác nhau thì lối sống khác nhau, dẫn đến tổ hợp mặt bằng và không gian khó khăn hơn với các căn hộ có diện tích nhỏ. Đặc biệt với căn hộ bàn giao cơ bản hoặc hoàn thiện mà không có thêm cải tạo lớn nào sẽ khó khăn để làm hài lòng từng thành viên trong không gian sử dụng.

Quan niệm thẩm mỹ của mỗi thế hệ, mỗi độ tuổi khác nhau nên phối hợp màu sắc, phong cách cũng khó hơn. Người già thích thế này còn người trẻ thích thế kia và chẳng bao giờ thay đổi được sự trái chiều trong cách nghĩ của đôi bên; có chăng, chỉ là miễn cưỡng theo ý nhau.

Bất kỳ trường hợp là thế hệ đầu chi tiền hay thế hệ thứ hai đóng vai trò chủ nhà, là người chi tiền thì hầu như đều gặp phải sự phản đối của thế hệ kia trong sự bất đồng về tiếng nói, quan điểm. Trong một không gian nhỏ mà thiết kế sao làm đảm bảo được công năng sử dụng của 3 thế hệ cũng phức tạp. Ví dụ giờ ngủ/thức của ông bà thì khác với con cái. Các tiểu tiết đôi khi cũng vì sự khác biệt giữa các thế hệ mà phải thay đổi. Ví dụ như có trường hợp gia đình 4 thế hệ chung sống, khi thiết kế nhà tắm không được chênh cốt vì sợ người già chậm chạp và mắt kém có thể vấp ngã.

Một kỷ niệm tôi nhớ mãi là một lần thiết kế nhà cho 3 thế hệ; kiến trúc sư thiết kế phòng ăn có hệ tủ rượu trang trí nhưng phải dán mờ mặt kính, làm cánh tủ có khóa và cất giấu chìa khóa vì sợ… ông nội lấy rượu uống.

KTS Phạm Quốc Hưng

Qua kinh nghiệm cá nhân, tôi nhận thấy thiết kế nhà ở cho nhiều thế hệ chắc chắn là khác biệt so với những ngôi nhà 1-2 thế hệ; có những thuận lợi và khó khăn nhất định. Được tìm hiểu về cách sống, lối sống của từng người, từng thành viên trong gia đình và có nhiều cơ hội sáng tạo. Tuy nhiên thuận lợi đi kèm với khó khăn không dễ đạt được sự hài hòa ở cả góc độ chuyên môn và ý nguyện của các thành viên.

Đa phần trong các trường hợp người quyết định là chủ đầu tư (thường là những người trung niên). Với lứa tuổi này việc thiết kế đều hướng theo ý tưởng họ đưa ra vì trước đó họ đều có thể đã tìm hiểu về việc xây dựng; và với việc bỏ chi phí ra đầu tư thì quyết định chính là từ họ. Để có được công năng mong muốn phải cân nhắc yêu cầu công năng chung cho cả nhà và riêng cho từng người; và tất nhiên lồng ghép trong ý tưởng chuyên môn của KTS.

Người có tuổi thường có xu hướng thích không gian rộng có thể ở đông người và mong muốn mọi người quây quần bên nhau tuy nhiên họ thường không am hiểu về vật liệu; thiết bị công nghệ mới. Ví dụ: đồ nội thất luôn muốn làm 100% gỗ tự nhiên hoặc gỗ quý; những mẫu bàn ghế lỗi thời... Người trung niên cũng có xu hướng này dần dần theo thời gian rất khó để thuyết phục đi theo xu hướng đương đại như sử dụng vật liệu gỗ công nghiệp. Với các em nhỏ thường không quyết định được không gian mình sẽ sống và nếu có được quyền đó thì nhiều khi không hợp ý với chủ nhà vì sở thích theo lứa tuổi cũng thay đổi liên tục. Người già và trẻ nhỏ là đối tượng ít có tiếng nói trong quá trình làm việc tư vấn, song lại rất cần quan tâm vì đặc thù lứa tuổi, tâm tính và sức khỏe.

KTS NGUYỄN TRẦN ĐỨC ANH thực hiện