Thành lập ngày 7.6.1753, mở cửa cho công chúng tham quan từ 15.1.1759 với kiến trúc tiền thân là căn biệt thự Montagu có niên đại từ thế kỷ 17. Qua nhiều lần tái tạo và làm mới không gian, khu vực trung tâm của bảo tàng theo thiết kế ban đầu của Robert Smirke là một khu vườn nhỏ, nhưng đến quãng thời gian từ 1852 – 1857 người ta đã phá bỏ khu vườn để xây một phòng đọc sách. Mãi đến 1997, toàn bộ sách trong thư viện được dời qua một địa điểm mới ở St. Pancras, thư viện cũ của bảo tàng sau đó được cải tạo để trở thành một không gian chung mang tính kết nối, với kiến trúc độc đáo, gây ấn tượng mạnh với tất cả du khách lần đầu đến đây.
Kiến trúc vòm độc đáo
Vừa bước qua sảnh chính của bảo tàng phảng phất nét trầm mặc của một tòa nhà cổ, một không gian mới mở ra, tâm điểm là khối kiến trúc hình trụ tròn như chiếc trống khổng lồ, điểm nhấn là hai hàng cầu thang đối xứng được bố cục rất duyên dáng, hài hòa, tất cả sáng bừng dưới vòm kính vĩ đại với kích thước rộng đến hơn hai mẫu Anh. 
Câu chuyện hình thành không gian độc đáo này dần được giải mã ở trung tâm thông tin của bảo tàng. Khi thư viện cũ trong Bảo tàng Anh được dời đi, người ta muốn trả lại không gian gần với nguyên bản theo thiết kế ban đầu. Và để tìm ra giải pháp tôn tạo phù hợp, một cuộc thi gây sốt trong giới kiến trúc ở Anh giữa những năm 90 đã diễn ra, gồm ba tiêu chí ngắn gọn: tạo không gian mở như thiết kế bảo tàng ban đầu, sửa đổi không gian cũ, tạo ra không gian mới. Hơn 130 giải pháp gửi về cho ban tổ chức để chọn ra phương án tối ưu nhất, sau đó công trình được thực hiện với kinh phí lên đến 100 triệu bảng (tương đương 3.500 tỉ đồng). 

Năm 1997 công trình được khởi công, đến năm 2000 hoàn thành. Đơn vị thi công là công ty kiến trúc Foster and Partners cho biết: để tạo được độ chính xác khi lắp ráp từng tấm kính cho phần mái vòm, các kiến trúc sư phải lập trình trên máy tính để tạo nên từng kích thước và góc cạnh chính xác cho mỗi tấm kính, và mỗi tấm trong tổng số 3.312 tấm kính được một cá nhân hoặc một công ty đứng ra tài trợ.
Nếu quan sát từ xa, các tấm kính chỉ mang nhiệm vụ đơn thuần che mưa nắng với các khung đỡ hình tam giác nối liền nhau tạo hiệu ứng thị giác mạnh, nhưng về chi tiết, các tấm kính này được chế tác hết sức phức tạp, người ta dùng tia laser để bắn phá hơn 50% bề mặt kính tạo nên các lỗ nhỏ ti ti để tạo ra hiện tượng khúc xạ lọc đi các tia cực tím và giảm năng lượng mặt trời phản chiếu trực tiếp vào những ngày nắng gắt. 

Không gian sảnh chính mang kiến trúc đương đại, vừa là điểm nhấn và cũng là nơi nối kết tất cả các không gian trưng bày của bảo tàng Anh.

Những bộ sưu tập trứ danh

Bảo tàng Anh có đến 95 không gian trưng bày được đánh số thứ tự theo các chuyên đề khác nhau, gắn liền với các thời kỳ đồ đồng ở châu Âu, thời kỳ Vikings, các nền văn minh Ai Cập, La Mã, các địa danh thuộc khu vực Trung Đông, châu Âu, châu Á, châu Phi, châu Mỹ, đến các nhân vật như Anubis (vị thần Ai Cập), hay văn hào Shakespeare, rồi các hiện vật theo chất liệu như đồng, thủy tinh, ngà, ngọc, gốm, sứ, pháp lam… 
Trong số các bộ sưu tập trải dài qua các thời kỳ và nền văn hóa, bộ sưu tập xác ướp Ai Cập là tâm điểm thu hút nhiều sự tò mò với du khách, bởi ở không gian này, du khách sẽ được diện kiến các kiểu thức mộ táng, tìm hiểu các kỹ thuật ướp xác của người Ai Cập cổ đại thông qua các xác ướp và quan tài, được khai quật đưa về bảo tàng từ các địa danh như Qunar, Thebes, Akhmim… với số lượng các xác ướp nam nữ ở nhiều độ tuổi, từ trẻ em đến người trưởng thành, được bảo tồn trong điều kiện hoàn hảo có niên đại trung bình ở khoảng thế kỷ thứ nhất trước công nguyên. 
Chiếm số lượng nhiều và đa dạng là các bộ sưu tập gốm sứ có xuất xứ từ Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản, cùng các thể loại tượng thờ bằng các chất liệu vàng, bạc, đồng, đá sa thạch… thuộc văn hoá Hindu giáo có xuất xứ từ Ấn Độ hay nền văn minh Angkor… 
Trong khoảng thời gian khám phá Bảo tàng Anh, tôi cũng tìm gặp được những hiện vật sưu tầm có xuất xứ từ Việt Nam, như chiếc ấm gốm đầu gà, tượng gốm nghê, cá… tráng men trắng ngà điểm nâu, do các thợ gốm Bát Tràng chế tác ở thời Lê sơ (thế kỷ 15) được trưng bày ở phòng số 33 – phòng văn minh châu Á. Các hiện vật tàu đắm khai quật ở Việt Nam như dòng đồ sứ Khang Hy (thế kỷ 17) vớt tại tàu đắm Hòn Cau, Vũng Tàu cũng được trưng bày ở không gian này. 

Phòng trưng bày bộ sưu tập đương đại của các nghệ nhân đến từ châu Phi, với tác phẩm cây làm từ các khẩu súng trong chiến tranh.

Mảng điêu khắc “Nữ hoàng bóng đêm” có xuất xứ từ Babylonia – miền nam Iraq, có niên đại từ 1792 – 1750 trước công nguyên. 

Bộ sưu tập xác ướp Ai Cập ở Bảo tàng Anh.

Tượng nữ thần Tara, thế kỷ 8, ở phòng số 33, nơi trưng bày các hiện vật sưu tầm từ châu Á.  

Gốm Việt trưng bày ở phòng văn minh châu Á.

Hiện vật trưng bày ở bảo tàng Anh thuộc đủ mọi chất liệu, niên đại và các nền văn hóa, văn minh từ khắp thế giới.

Không gian trưng bày bộ sưu tập đồ sứ Trung Hoa và các hiện vật điêu khắc đá thuộc nền văn minh Ai Cập.

Bài và ảnh Nguyễn Đình

Theo tạp chí Kiến Trúc & Đời Sống